فناوری های نوین و موزه

در یک محیط اقتصادی که با تکامل دائمی و سریع تکنولوژی روبروست، سازمانهایی موفق هستند که قادرند روندها و فعالیتهای خود را با تغییر انطباق دهند. موزه ­ها می­توانند از فناوری­های مدرن مختلفی برای افزایش بازار خود استفاده کنند. رقابت پذیری. نوآوری و خلاقیت در استفاده از فناوری باعث می­شود موزه ­ها جذابیت بیشتری پیدا کرده و در حالی که از منابع خود نیز به طور موثرتری استفاده می­کنند، عملکردهای خود را بهتر انجام دهند. از آنجا که وظیفه موزه­ ها ثبت و نگهداری میراث فرهنگی است، هر چیزی که به سازماندهی و مدیریت آن کمک می­کند می­تواند مفید باشد. از دستگاه­ ها و دوربین ­های با کیفیت بالا گرفته تا نرم افزارهای الکترونیکی مدیریت، جمع آوری وذخیره اطلاعات، سیستم­های امنیتی و اپلیکشن­ های واسطه­ ای و اطلاعات مربوط به بازدید کنندگان و … .

مار دیکسون، مشاور رسانه‌های جمعی و تولید مخاطب می‌گوید: نسل جدید، که از کودکی غرق در دنیای تلفن‌های هوشمند بوده‌اند، انتظار دارند در موزه ها نیز با ایده‌های نو روبه‌رو شوند. فناوری حالا بخشی از رفتار ماست. اگر سعی نکنیم آن را در موزه‌ها نیز بگنجانیم، موزه به نفع دیگر جذابیت‌ها کنار می‌رود.

برای مدیریت موزه معاصر باید درک درستی از سازمان، حاکمیت و مدیریت موزه ­ها و فناوری­ های کمک کننده داشته باشید. نقش هیئت مدیره ،رئیس موزه یا مدیر و کارمندان و داوطلبان را کاوش کنید. به اصول و روش های برنامه ریزی برای خرید دارایی، مدیریت مجموعه ­ها و نمایشگاه­ ها بپردازید. مسائل و چالش ­های معاصر، مانند تأمین مالی خریدهای آینده، کاهش بودجه عمومی، مزیت­ های قابل رقابت با سایرین و توجه به جنبه علمی و اوقات فراغت را در نظر داشته باشید. اینکه چگونه افراد را به داخل موزه خود بیاورید، چگونه افراد را در موزه خود نگه دارید و چگونه از فناوری جدید هنری استقبال کنید.

مروری بر تحولات فناورانه در موزه داری امروزی

موزه کلمه‌ای یونانی است که از موزه‌یون (Mouseion) به معنای مجلس فرشتگان الهام گرفته است. به طور کلی موزه به مجموعه‌ای از آثار و اشیایی اطلاق می‌شود که در محل یا عمارتی نگه‌داری و در معرض نمایش گذاشته شوند. موزه‌ها از معدود مراکز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یک از اشیاء داخل موزه در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می‌گویند زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می‌دهند. تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه‌های گرانبهایی که باستان شناسان به دست آورده‌اند، جستجو کرد. ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه‌های گرانبهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفالی آبگینه گرگان را درون چاه‌ها و حفره‌ها پنهان می‌کردند.

بیشترین جلوه تاریخ موزه‌داری ایران را در ایجاد موزه ایران باستان باید جستجو کرد. این موزه با 2744 متر زیر بنا به دلیل قدمت اشیا، در زمره یکی از موزه­های مادر دنیا محسوب می‌شود که در سال 1316 افتتاح شد. طراحی ساختمان این موزه به عهده آندره گدار فرانسوی بود و شکل ظاهری ساختمان الهام گرفته از طاق کسری انوشیروان ساسانی است. این موزه در برگیرنده آثار مختلفی از هزاره ششم پیش از میلاد تا دوران مختلف اسلامی است که در دو طبقه به نمایش درآمده است. آثار و اشیاء به نمایش درآمده در موزه، آیینه تمام نمایی از فرهنگ، هنر،آداب و روسوم، ‌باورها و اعتقادات گذشتگان و نیاکان ماست و آن را تنها پل ارتباطی بین گذشته،‌ حال و آینده می‌توان به شمار آورد. موزه را نبایستی مکانی دانست که در آنجا صرفا آثار تاریخی و باستانی به نمایش درمیآید، بلکه تمامی نمایشگاه‌های هنری، علمی، جانوری، پزشکی، نگارخانه‌ها، کتابخانه‌ها و آرشیوها و بیشتر بناهای تاریخی به نوعی موزه هستند.

علم موزه داری دو قسمت است.

الف: قسمت تئوري (موزه شناسي) كه تاريخچه پيدايش موزه ­ها، حكمت موزه در جهان و تمام كارهاي تئوري ديگر راجع به ساختار موزه را شامل می­شود.

ب: قسمت عملي (موزه نگاري) كه گردآوري اشياء (وظيفه اصلي موزه)، ثبت و ضبط آنها، آماده سازي آنها براي نمايش و ارائه و كارهاي آموزشي و پژوهشي را در برمی­گیرد.

ایکوم بزرگ‌ترین خانواده جهانی موزه شناسان و سازمان‌هایی است که به نحوی با تعریف موزه در ارتباط هستد و از نقطه نظر صلاحیت علمی در این زمینه در جهان در جایگاه و مرتبه نخست قرار دارد. شورای بین‌المللی موزه‌ها تنها سازمانی است که اطلاعات مورد نیاز موزه‌ها را ارایه می‌دهد. از سال ۱۹۴۶ سازمان ایکوم با ارایه خدمات به اعضای کمیته موزه‌های سراسر جهان آنان را در زمینه حفظ و حراست از گنجینه‌های ملی‌شان و تبادل تاریخ و فرهنگ یاری رسانده است. همچنین ایکوم از رهنمودهای موسسه ­های ذیربط بهره می‌جوید.

موزه و هدف آن 

موزه موسسه­ای است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می­ نماید . هدف موزه­ ها تحقیق در مورد شواهد برجای مانده­ ی انسان و محیط زیست او و گردآوری، حفظ و ایجاد ارتباط بین این آثار به ویژه به منظور بررسی و بهره وری معنوی است. محل ­ها و آثار باستانی، طبیعی، مردم شناسی و تاریخی که به فعالیت در زمینه­ ی گردآوری، حفظ، نگهداری و نمایش آثار باستانی مشغول هستند، دارای ماهیت موزه ای هستند.

اگر به تاریخ تحول موزه­ ها توجه نماییم در خواهیم یافت که موزه ­ها در طول تاریخ دارای سه نقش مهم بوده اند :

1) نقش تفریحی

2) نقش آموزشی

3) نقش علمی

در شرایط کنونی نقش تفریحی موزه ­ها به مرور به نقش آموزشی و علمی تبدیل می­شود. در این میان نقش آموزشی موزه­ ها از اهمیت ویژه ای بر خوردار است. در همین ارتباط بیش از نیم قرن از تشکیل کمیته ملی موزه­های ایران (ایکوم) می‌گذرد. در بهمن ماه ۱۳۲۸ برابر با ۱۹۵۰ میلادی، کمیسیون ملی یونسکو در ایران به منظور بهبود و توسعه موزه­های کشور، ایجاد ارتباط بین موزه­های ایران با موزه­های سایر کشورهای جهان، استفاده از آخرین مطالعات و تحقیقات مربوط به موزه، جلب توجه عامه مردم به موزه­ها و نقش آن در تعلیم و تربیت، کمیته تخصصی موزه­های ایران را با حضور کارشناسان، صاحبنظران آثار تاریخی، موزه داران، مدیران موزه­ها و نمایندگان نهادهای ذیربط تشکیل داد.

رشته موزه داری

رشته موزه داری که زیر شاخه گروه هنر است، در مقاطع مختلف تحصیلی در دانشگاه‌های ایران ارائه می‌شود. اگر به باستان‌شناسی، جامعه شناسی، تاریخ، هنر، علوم طبیعی، هنرهای سنتی و دستی و غیره علاقه‌مند هستید؛ رشته موزه‌داری می‌تواند یک رشته جذاب برای شما باشد. رشته موزه‌داری تلفیقی از علومی چون جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، باستان‌شناسی و تاریخ است.

موزه‌ها صرفاً محلی برای تماشای آثار تاریخی و طبیعی نبوده بلکه موزه را می‌توان محلی پژوهشی، آموزشی و فرهنگی در نظر گرفت. به همین جهت می‌توان عنوان کرد که موزه‌داری رشته‌ای فرهنگی، تاریخی، آموزشی و پژوهشی است. در رشته موزه‌داری به مباحثی چون امور اداری و فنی موزه‌داری، نحوه ثبت و ضبط آثار تاریخی، نحوه مطالعه مستقیم روی آثار تاریخی، تاریخ پیدایش موزه‌ها، حکمت موزه در جهان و نحوه­ ی آماده سازی اشیای تاریخی برای نمایش در موزه‌ها پرداخته می‌شود.

به کمک رشته موزه‌داری می‌توان به گسترش دانش در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و هنر کمک زیادی نمود. در بسیاری از حفاری‌های باستانی، آثار تاریخی زیادی کشف می‌شود؛ کارشناسان موزه‌داری به باستان شناسان کمک می‌نمایند تا بدون آسیب به اشیا تاریخی، آنها را به موزه‌های مربوطه منتقل نمایند. نحوه نگهداری از آثار تاریخی نیز بسیار حائز اهمیت است؛ اینکه اشیای تاریخی در چه شرایطی نگهداری شوند و دما و رطوبت لازم برای نگهداری این اشیا چه دما و رطوبتی است، از حوزه‌های مورد بحث در رشته موزه‌داری است.

طراحی و تجهیز موزه‌ها نیز خود مبحث بسیار گسترده‌ای دارد. برخی از افراد گمان می‌کنند که تاسیس و طراحی موزه‌ها شبیه به تأسیس و طراحی گالری‌ها و نمایشگاه‌های موقت هنری است؛ در حالی که تجهیز و طراحی موزه بحثی کاملاً تخصصی بوده و نورپردازی و تجهیزات مکانیکی و الکتریکی آن با نمایشگاه‌های هنری دیگر متفاوت است. موزه‌ها قرار است به مکانی دائمی برای اشیای تاریخی بدل شوند، و اشیای تاریخی باید در شرایط کنترل شده نگهداری شوند؛ از طرفی هدف از تاسیس موزه‌ها صرفاً اهداف فرهنگی و هنری نبوده بلکه کشور‌هایی که موزه‌ها را احداث می‌نمایند اهدافی سیاسی و اقتصادی و اجتماعی را نیز دنبال می‌نمایند؛ و باید طراحی و ساخت موزه‌ها به صورت تخصصی پیگیری شود؛ در رشته موزه‌داری به مبحث نحوه طراحی و ساخت موزه‌ها نیز پرداخته می‌شود.

موزه‌ها می‌توانند تاثیر زیادی در توسعه گردشگری خصوصاً گردشگری فرهنگی، نوآوری در آموزش، گسترش فرهنگ اصیل یک جامعه داشته باشند. موزه‌ها به عنوان حافظه و شناسنامه بشر باید بسیار مهم و پر اهمیت قلمداد شوند و از موزه‌ها در جهت رسیدن به اهداف فرهنگی و رساندن جامعه به توسعه پایدار استفاده شود. کشوری که بتواند فرهنگ غنی خویش را از طریق موزه‌ها حفظ نماید بهتر می‌تواند بر دیگر جوامع تأثیر بگذارد و فرهنگ غنی خویش را به دیگر کشورها صادر نماید. موزه‌ها می‌توانند به عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های مقابله با جنگ فرهنگی قلمداد شوند؛ از طریق موزه‌ها می‌توان پیشینه فرهنگی و هنری و تاریخی این سرزمین را بهتر به کودکان آموزش داد. موزه‌ها به عنوان جذابیت‌های بصری می‌توانند درک بهتری از گذشته یک سرزمین را به ما ارائه دهند. با حفظ میراث گران بهای اجدادمان در موزه‌ها بهتر می‌توانیم از تاثیر فرهنگ بیگانه بر فرهنگ اصیل کشورمان جلوگیری کنیم.

انواع موزه­ ها 

موزه­ های تاریخ و باستان شناسی: این موزه‌ها دید تاریخی دارند و بیانگر سلسله و دوره‌های تاریخی هستند. مثل: موزه ملی ایران (ایران باستان)، موزه ملی ورسای در فرانسه و موزه تاریخ در واشنگتن.

موزه­ های فضای باز: با ایجاد این نوع موزه‌ها می‌توان به معرفی یافته‌ها و داده‌های مهم باستان‌شناسی کمک بزرگی کرد. زمانی‌که یک کاوش علمی باستان‌شناسی منجر به نتایج مطلوب و کشف آثار ارزشمند غیرمنقول می‌شود و قابل انتقال به موزه‌ها نیست، با فراهم آوردن شرایط و امکانات لازم، مکان مورد نظر را جهت بازدید عموم مهیا می‌کنند. مثل تخت‌جمشید در شیراز و محوطه تاریخی هگمتانه.

موزه‌های مردم‌شناسی: فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک و سنن اجتماعی حاکم بر جامعه را نشان می‌دهند. مثل : موزه مردم‌شناسی تهران و حمام گنجعلی‌خان کرمان.

کاخ‌موزه‌ها: بنا یا اثری تاریخی هستند که از گذشتگان به دست ما رسیده و بیانگر وضعیت و نحوه زندگی صاحبان آن است .مثل : مجموعه کاخ‌های سعدآباد تهران و باغ ملک‌آباد مشهد.

موزه‌های هنری: انواع هنرهای تجسمی و تزیینی که از زیبایی‌شناسی بالایی برخوردارند را به نمایش در می‌آورند و معمولا بازدید‌کنندگان زیادی نیز دارند. موزه ­های هنری را به موزه ­های نقاشی، معماری و مجسمه سازی، هنرهای تزئینی و صنایع دستی، لوازم خانگی، موزه خط و خطاطی، کتاب و صحافی، موزه سرامیک و کاشی، موزه قالی و قالیبافی، موزه کنده کاری و منبت کاری و صنایع چوبی، موزه گوهری و سرانجام موزه منسوجات طبقه بندی می­کنند. مثل: موزه هنرهای زیبا در تهران و موزه هنرهای تزیینی در اصفهان.

موزه علوم و تاریخ طبیعی: تجربه‌های علمی براساس شواهد و وسایل کاری و تاریخ طبیعی که در برگیرنده­ ی گونه‌های مختلف گیاهی به‌ویژه جانوران است را به نمایش می‌گذارند. مثل: موزه طبیعی اصفهان و موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد.

موزه‌های محلی یا منطقه‌ای: بیانگر و نمودار فرهنگ یک منطقه یا یک محله خاص هستند و صرفا آثار و اشیای تاریخی همان منطقه را به نمایش می‌گذارند. مثل: موزه شوش و موزه توس در خراسان.

موزه‌های سیار: به موزه‌ای گفته می‌شود که جای ثابتی ندارد و متحرک است. موزه را با استفاده از وسایل نقلیه به سمت مردم می‌برد. وسایل نقلیه حامل این موزه‌ها به‌طور معمول ماشین کاروان یا کامیون است، که کنار کتابخانه‌ها، مدارس و مراسم‌ها مستقر می‌شوند. اینگونه موزه ­ها برای پیشبرد سریع اهداف فرهنگی و به دلیل عدم امکانات موجود در مناطق و شهرهای محروم  شکل می‌گیرند.

پارک موزه‌ها: به دلیل داشتن ابعاد گوناگون علمی و فرهنگی و جاذبه‌های تفریحی و آموزشی از اهمیت زیادی برخوردارند، چراکه مسایل زیستی و طبیعی را از نزدیک برای مردم به نمایش می‌گذارند. ویژگی مهم این موزه‌ها این است که عموم مردم می‌توانند از دیدن آنها بهره‌مند شوند. در ایران ایجاد پارک موزه سابقه ندارد ولی در کشورهایی مانند چین و کره‌شمالی مرسوم است. مکان‌های فرهنگی، ملی و تاریخی چون آرامگاه فردوسی در مشهد، آرامگاه عطار و خیام در نیشابور می‌توانند مکان مناسبی به این منظور باشند.

موزه‌های نظامی: روند تاریخی انواع سلاح‌های نظامی و جنگی را در معرض دید همگان قرار می‌دهند. این نوع اشیا شامل لباس‌های نظامی، رزمی، اسلحه و دیگر وسایل رزمی نیز هستند.

موزه‌های مشاهیر، اندیشمندان(خانه هنرمندان): برای ارج نهادن به هنرمندان، نویسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه، معمولا پس از در‌گذشت‌شان در خانه شخصی‌شان پدید می‌آید و در برگیرنده وسایل شخصی، وسایل کار و آثار ایشان است. این موزه‌ها بیشتر در کشورهای اروپایی مرسوم است. خانه شکسپیر نویسنده مشهور انگلیسی و ادیسون مخترع برق در آمریکا از این نوع است. در ایران هم خانه بزرگ مرد موسیقی «استاد ابوالحسن صبا» تبدیل به موزه شده و دربرگیرنده تابلوهای نقاشی، تالیفات و اموال شخصی وی است.

موزه­ هاي علمي: موزه­ هايي هستند که افراد به طور مستقيم با ابزار كار مي كند و نقش ابزار و اشياء را مي­فهمند، مانند رصدخانه ­ها و آزمايشگاه هاي فيزيك و شيمي.

اکو موزه : موزه‌ای است که با تمرکز بر هویت مکانی، عمدتاً مبتنی بر مشارکت محلی و با هدف ارتقاء رفاه و پیشرفت جوامع محلی شکل گرفته‌ است.

موزه ­های ملی: موزه‌هایی که توسط یک دولت اداره می‌شوند. در بسیاری از کشورها این موزه‌ها توسط دولت مرکزی نگهداری می‌شوند و اغلب محدود به چند موزه و عمدتاً در پایتخت کشور هستند.

موزه فناوری: موزه‌ای است که به علوم کاربردی و فناوری اختصاص دارد. بسیاری از موزه‌ها هم موزه علم و هم موزه فناوری هستند. بسیاری از موزه‌های مستقل دیگر مانند موزه‌های حمل‌ونقل، بخش­های فنی فرایندها یا صنایع خاصی مانند معدن، شیمی، مترولوژی، ساز، مهندسی سرامیک و یا کاغذ را نیز پوشش می‌دهند.

کلکسیون­ها: به مجموعه‌ای از آثار ویژه مانند سکه ،اسکناس، تمبر، مدال، بلیط، کبریت، کارت تلفن و مانند آن اطلاق می‌گردد. قانون خاصی برای اقلام کلکسیونی وجود ندارد و هر چیزی مورد علاقه‌ای را می‌توان جمع‌آوری کرد و از آن یک مجموعه کلکسیون ساخت.

موزه هوانوردی: موزه‌ای است که تاریخ و محصولات هوایی را نمایش می‌دهد. علاوه بر هواپیمای واقعی و هواگرد مصنوعی، نمایشگاه می‌تواند شامل عکس، نقشه (زمین)، مدل فیزیکی، ژرفانما، پوشاک و تجهیزاتی که توسط خلبان به کار می‌رود نیز باشد.

موزه پست و تلگراف یا موزه ارتباطات: در آن نمونه‌هایی از کهن‌ترین نوشت‌ افزارها و ابزارهای فرستادن بسته‌های پستی، تلفن‌های نخستین، تلگرام‌های مورس، تمبرها و دیگر ابزار ارتباطات و مخابرات از نامه تا ماهواره به نمایش گذاشته شده است. کارشناسان این موزه ­ها به شناخت علومی مانند مخابرات، ارتباطات و تمبرشناسی نیازمند هستند.

موزه بازی­های ویدئویی یا موزه بازی ملی ویدئو:از طریق نمایشگاه­ های تعاملی در مورد تاریخ صنعت بازی ­های ویدیویی، برای کودکان و بزرگسالان جذابیت­ های خاص خود را دارد، در این موزه می­ توان با واقعیت مجازی و موارد دیگر بازی کنید!

سایر موزه ­ها: آسمان‌نماها‏ ، موزه‌های هنرهای آسیایی، موزه‌های ترابری‏، حشره‌دان‌ها، خانه ‌موزه‌های تاریخی، موزه‌های سکه‌شناسی، کشتی‌های موزه، موزه‌های مصرشناسی‏، موزه تئاتر‏، موزه‌های اجتماعی، موزه‌های ادبی‏، موزه‌های اقتصاد‏، موزه‌های باستان‌شناسی‏، موزه‌های برده‌داری، موزه‌های پرستاری‏ ، موزه‌های پزشکی‏ و روانپزشکی، موزه‌های پست‏، موزه‌های تاریخچه روستایی‏، موزه‌های تاریخچه شهری‏، موزه‌های جانورشناسی‏، موزه‌های جنگل‌داری‏، موزه‌های دانشگاهی، موزه‌های دایناسور‏، موزه بچه­ها، موزه‌های زمین‌شناسی‏، موزه‌های سنگواره‏، موزه‌های سینما‏، موزه‌های شهر‏، موزه‌های صنعت‏، موزه‌های طراحی و نقاشی، موزه‌های سنگ و کانی‌شناسی‏، موزه‌های کشاورزی‏، موزه‌های ورزش‌ها‏، موزه‌های مد‏، موزه‌های مذهبی‏، موزه‌های معماری‏، موزه‌های منحل‌شده‏، موزه‌های موسیقی‏، موزه‌های نساجی‏، موزه‌های نفت‏، موزه­های خودرو و حمل و نقل، موزه‌های هنر مدرن‏، موزه ارتباطات و رسانه، موزه‌های هنرهای تزئینی‏، موزه‌های هنرهای نمایشی‏، موزه‌های هنری و نگارخانه‌ها‏، موزه‌های نظامی و جنگی‏، موزه­ های مجازی