هوش مصنوعی (AI) به سرعت از یک نوآوری فناوری به نیرویی تعیین‌کننده در شکل‌دهی ساختارهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در سراسر جهان تبدیل شده است. ملت‌ها دیگر نمی‌پرسند که آیا هوش مصنوعی رقابت‌پذیری را بازتعریف خواهد کرد—آنها می‌پرسند چگونه موقعیت خود را در آینده‌ای مبتنی بر هوش مصنوعی تضمین کنند. این سؤال استراتژیک فوری، مفهوم حاکمیت هوش مصنوعی را به وجود آورده است، که به توانایی یک ملت یا منطقه برای توسعه، کنترل و استقرار سیستم‌های هوش مصنوعی به طور مستقل اشاره دارد، در حالی که آنها را با ارزش‌های محلی، قوانین و اولویت‌های اقتصادی هم‌تراز می‌کند.

این مفهوم دور از یک بحث انتزاعی است و اکنون به عنوان دریچه‌ای به سمت تاب‌آوری و رقابت‌پذیری اقتصادی در جهانی دیده می‌شود که داده‌ها، الگوریتم‌ها و قدرت محاسباتی اهرم‌های جدید نفوذ هستند. با افزایش وابستگی دولت‌ها و صنایع به هوش مصنوعی برای همه چیز از امنیت سایبری تا بهینه‌سازی صنعتی، حاکمیت بر این فناوری‌ها برای امنیت ملی، رشد اقتصادی و اعتماد اجتماعی ضروری می‌شود.

این مقاله به بررسی معنای حاکمیت هوش مصنوعی، انگیزه‌های راننده پذیرش آن، چالش‌های دستیابی به آن، و مسیرهایی برای کشورهایی که به دنبال بهره‌برداری استراتژیک از هوش مصنوعی برای تاب‌آوری و رقابت‌پذیری هستند، می‌پردازد.

۱. تعریف حاکمیت هوش مصنوعی

در هسته خود، حاکمیت هوش مصنوعی به معنای تضمین این است که یک ملت یا منطقه مالکیت، کنترل و استقلال بر عناصر اساسی هوش مصنوعی داشته باشد:

حاکمیت داده: کنترل بر نحوه جمع‌آوری، ذخیره، پردازش و اشتراک‌گذاری داده‌ها در داخل و خارج از مرزها. حاکمیت الگوریتمی: توانایی طراحی، آموزش و治理 مدل‌های هوش مصنوعی بدون وابستگی بیش از حد به نهادهای خارجی. حاکمیت زیرساختی: دسترسی به منابع محاسباتی امن، قابل اعتماد و محلی، از جمله تراشه‌ها، سیستم‌های ابری و ابررایانه‌ها. حاکمیت治理: برقراری قوانین، استانداردهای اخلاقی و چارچوب‌هایی که ارزش‌های فرهنگی محلی را منعکس کرده و شهروندان را حفاظت کنند.

این لزوماً به معنای انزوای کامل از اکوسیستم‌های جهانی هوش مصنوعی نیست. بلکه بر خودمختاری استراتژیک تأکید دارد: توانایی بهره‌برداری از نوآوری‌های جهانی در حالی که منافع ملی، امنیت و رقابت‌پذیری را حفظ می‌کند.

۲. چرا حاکمیت هوش مصنوعی مهم است

۲.۱ رقابت‌پذیری اقتصادی در مسابقه هوش مصنوعی

هوش مصنوعی پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ تریلیون‌ها دلار به اقتصاد جهانی اضافه کند. ملت‌هایی که در توسعه و پذیرش هوش مصنوعی پیشرو هستند، مزایای قابل توجهی در بهره‌وری، نوآوری و تجارت به دست می‌آورند. حاکمیت هوش مصنوعی تضمین می‌کند که کشورها به جای مصرف‌کننده منفعل فناوری‌های خارجی، قابلیت‌های داخلی را پرورش دهند تا سهم بزرگ‌تری از مزایای اقتصادی هوش مصنوعی را تصاحب کنند.

برای مثال، بخش‌هایی مانند بهداشت و درمان، کشاورزی، انرژی و لجستیک همگی می‌توانند از طریق هوش مصنوعی بهینه شوند. اگر یک کشور صرفاً به ارائه‌دهندگان خارجی وابسته باشد، بخش زیادی از استخراج ارزش در خارج رخ می‌دهد و اقتصادهای محلی وابسته و کمتر رقابتی باقی می‌مانند. حاکمیت هوش مصنوعی در مورد معکوس کردن این عدم تعادل است.

۲.۲ تاب‌آوری در برابر ریسک‌های ژئوپلیتیکی

اکوسیستم‌های جهانی هوش مصنوعی عمیقاً با ژئوپلیتیک درهم تنیده شده‌اند. محدودیت‌های صادراتی بر نیمه‌رساناهای پیشرفته، تنش‌ها در مورد جریان‌های داده‌های فرامرزی، و آسیب‌پذیری‌های سایبری نشان می‌دهند که چگونه وابستگی به زیرساخت‌های هوش مصنوعی خارجی می‌تواند ملت‌ها را در معرض ریسک قرار دهد. حاکمیت هوش مصنوعی تاب‌آوری را فراهم می‌کند با کاهش وابستگی به زنجیره‌های تأمین خارجی و تضمین تداوم خدمات حیاتی در طول شوک‌های ژئوپلیتیکی.

۲.۳ هم‌ترازی فرهنگی و اخلاقی

مدل‌های هوش مصنوعی آموزش‌دیده در جاهای دیگر ممکن است هنجارهای فرهنگی، زبانی و اخلاقی هر جامعه‌ای را منعکس نکنند. حاکمیت هوش مصنوعی به کشورها اجازه می‌دهد سیستم‌هایی بسازند که به ارزش‌های محلی احترام بگذارند، حریم خصوصی شهروندان را حفاظت کنند و با چارچوب‌های نظارتی داخلی هم‌تراز شوند. این سازگاری فرهنگی اعتماد بیشتری به سیستم‌های هوش مصنوعی ایجاد می‌کند و ریسک‌های سوءاستفاده را کاهش می‌دهد.

۲.۴ الزامات امنیتی و دفاعی

هوش مصنوعی قبلاً در امنیت سایبری، سیستم‌های دفاعی و تحلیل اطلاعاتی ادغام شده است. وابستگی به ارائه‌دهندگان خارجی برای چنین کاربردهای حساس، ریسک‌های امنیتی ملی شدیدی ایجاد می‌کند. حاکمیت هوش مصنوعی تضمین می‌کند که ملت‌ها بتوانند هوش مصنوعی امن و قابل اعتماد برای دفاع و زیرساخت‌های حیاتی توسعه دهند بدون اینکه آسیب‌پذیری‌ها را در معرض بازیگران خارجی قرار دهند.

۳. چالش‌ها در مسیر حاکمیت هوش مصنوعی

در حالی که مورد حاکمیت هوش مصنوعی قانع‌کننده است، دستیابی به آن شامل پیمایش مجموعه‌ای از چالش‌های ساختاری، فناوری و سیاستی است.

۳.۱ شکاف‌های زیرساختی

هوش مصنوعی به قدرت محاسباتی عظیمی و سخت‌افزارهای تخصصی مانند GPUها و تراشه‌های هوش مصنوعی نیاز دارد. تنها تعداد کمی از بازیگران جهانی بر تولید نیمه‌رسانا و زیرساخت‌های ابری大规模 تسلط دارند. ساخت ظرفیت داخلی نیازمند سرمایه‌گذاری‌های عظیم و برنامه‌ریزی بلندمدت است.

۳.۲ کمبود استعدادها

توسعه سیستم‌های پیشرفته هوش مصنوعی به دسترسی به محققان، مهندسان و دانشمندان داده ماهر وابسته است. بسیاری از کشورها با فرار مغزها روبرو هستند، جایی که استعدادهای محلی به مراکز فناوری جهانی مهاجرت می‌کنند. بدون توسعه سرمایه انسانی، استراتژی‌های حاکمیت هوش مصنوعی در خطر رکود قرار می‌گیرند.

۳.۳ تکه‌تکه شدن داده‌ها

در حالی که حاکمیت داده حیاتی است، محدودیت‌های بیش از حد می‌تواند به سیلوهای داده منجر شود که نوآوری را مانع می‌شود. ملت‌ها باید تعادلی بین حفاظت از داده‌های حساس و فعال‌سازی مجموعه‌های داده大规模 مورد نیاز برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی رقابتی برقرار کنند.

۳.۴ وابستگی متقابل جهانی

هوش مصنوعی ذاتاً جهانی است: الگوریتم‌ها در یک کشور توسعه می‌یابند، داده‌ها در کشور دیگری جمع‌آوری می‌شوند و تراشه‌ها در جای دیگری ساخته می‌شوند. حاکمیت مطلق ممکن است غیرواقعی باشد. چالش در شناسایی لایه‌هایی از زیرساخت هوش مصنوعی است که برای تاب‌آوری باید حاکمیتی باشند و کدام‌ها می‌توانند وابستگی متقابل جهانی باقی بمانند.

۳.۵ پیچیدگی نظارتی

برقراری治理 هوش مصنوعی که نوآوری را ترویج دهد در حالی که ایمنی، اخلاق و مسئولیت‌پذیری را تضمین کند، تعادلی ظریف است. بیش‌تنظیم می‌تواند رقابت‌پذیری را خفه کند، در حالی که کم‌تنظیم می‌تواند اعتماد را فرسایش دهد. کشورهایی که به دنبال حاکمیت هوش مصنوعی هستند باید سیاست‌های چابک و آینده‌نگر طراحی کنند.

۴. مسیرها برای ساخت حاکمیت هوش مصنوعی

دستیابی به حاکمیت هوش مصنوعی یک تلاش یکسان برای همه نیست. ملت‌ها باید استراتژی‌ها را با زمینه‌های اقتصادی، فناوری و سیاسی منحصر به فرد خود تطبیق دهند. مسیرهای کلیدی شامل:

۴.۱ سرمایه‌گذاری در زیرساخت هوش مصنوعی ملی

توسعه خدمات ابری محلی، ابررایانه‌های ملی و سخت‌افزار هوش مصنوعی تخصصی ضروری است. برای مثال، اتحادیه اروپا در EuroHPC Joint Undertaking سرمایه‌گذاری کرده است تا امکانات ابررایانه‌ای کلاس جهانی بسازد که تحقیق و کاربردهای حاکمیت هوش مصنوعی را حمایت کند.

۴.۲ پرورش اکوسیستم‌های استعداد هوش مصنوعی

حاکمیت هوش مصنوعی به خطوط لوله استعداد خودکفا نیاز دارد. این شامل:

بهبود آموزش و تحقیق هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها. ارائه مشوق‌ها برای استارت‌آپ‌های محلی و مراکز نوآوری. تشویق استعدادهای دیاسپورا به بازگشت یا مشارکت از راه دور.

۴.۳ ساخت چارچوب‌های حاکمیت داده

کشورها می‌توانند مکانیسم‌های امن و شفاف برای治理 داده برقرار کنند. برای نمونه، مقررات عمومی حفاظت از داده‌های اتحادیه اروپا (GDPR) معیاری جهانی برای حریم خصوصی تنظیم کرد. رویکردهای مشابه، همراه با فضاهای داده حاکمیتی، به کشورها اجازه می‌دهد از مجموعه‌های داده محلی به حداکثر استفاده کنند در حالی که کنترل را حفظ می‌کنند.

۴.۴ حمایت از صنایع هوش مصنوعی داخلی

تشویق استارت‌آپ‌های محلی هوش مصنوعی، SMEها و شرکت‌ها تضمین می‌کند که حاکمیت هوش مصنوعی به آزمایشگاه‌های دولتی محدود نشود. مشارکت‌های عمومی-خصوصی، یارانه‌های هدفمند و закуп‌های ترجیحی می‌توانند اکوسیستم‌های هوش مصنوعی داخلی قوی ایجاد کنند.

۴.۵ همکاری بین‌المللی استراتژیک

حاکمیت هوش مصنوعی به معنای انزوا نیست. اتحادهای استراتژیک—شرکای منطقه‌ای، ابتکارات تحقیقاتی مشترک و زیرساخت‌های اشتراکی—به کشورها اجازه می‌دهد مقیاس را دستیابی کنند در حالی که حاکمیت را حفظ می‌کنند. برای مثال، همکاری‌ها در چارچوب European AI Alliance تعادل بین حاکمیت و رقابت‌پذیری جمعی را برقرار می‌کنند.

۵. مطالعات موردی: رویکردها به حاکمیت هوش مصنوعی

۵.۱ اتحادیه اروپا

اتحادیه اروپا حاکمیت را در قلب استراتژی دیجیتال خود قرار داده است. از طریق ابتکاراتی مانند GAIA-X (زیرساخت داده فدرال) و مقررات قوی هوش مصنوعی، اروپا به دنبال کاهش وابستگی به ارائه‌دهندگان ابری غیراروپایی در حالی که هوش مصنوعی قابل اعتماد هم‌تراز با ارزش‌های اروپایی را ترویج می‌دهد.

۵.۲ چین

استراتژی چین بر ساخت خوداتکایی در هوش مصنوعی تأکید دارد، از نیمه‌رساناها تا ابررایانه‌ها. با سرمایه‌گذاری سنگین در شرکت‌های هوش مصنوعی داخلی، اجرای سیاست‌های سختگیرانه محلی‌سازی داده و ادغام هوش مصنوعی در سیاست صنعتی خود، چین به دنبال کاهش وابستگی به فناوری‌های غربی در حالی که اکوسیستم خود را مقیاس‌پذیر می‌کند.

۵.۳ ایالات متحده

در حالی که ایالات متحده به طور سنتی بر رهبری جهانی خود در تحقیق هوش مصنوعی و غول‌های فناوری تکیه کرده است، نگرانی‌های اخیر در مورد امنیت زنجیره تأمین، سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در تولید نیمه‌رسانای داخلی (مانند قانون CHIPS و Science) را تحریک کرده است. رویکردهای ایالات متحده بیشتر بر سلطه فناوری تمرکز دارند تا حاکمیت داده، اما هدف زیربنایی تاب‌آوری مشابه باقی می‌ماند.

۵.۴ اقتصادهای نوظهور

کشورهایی مانند هند، برزیل و ویتنام در حال کاوش حاکمیت هوش مصنوعی با توسعه استراتژی‌های ملی هوش مصنوعی هستند که بر توسعه استعداد محلی، منابع داده بومی و همکاری منطقه‌ای تأکید دارند. در حالی که مقیاس آنها ممکن است با ابرقدرت‌های جهانی متفاوت باشد، تمرکز آنها بر تصاحب ارزش هوش مصنوعی برای توسعه اقتصادی داخلی است.

۶. حاکمیت هوش مصنوعی به عنوان دریچه‌ای به تاب‌آوری

تاب‌آوری در قرن ۲۱ فراتر از دفاع نظامی یا آمادگی در برابر بلایای طبیعی می‌رود. این شامل توانایی یک ملت برای مقاومت و سازگاری با اختلالات در فناوری، زنجیره‌های تأمین و بازارهای جهانی است.

تاب‌آوری سایبری: سیستم‌های هوش مصنوعی حاکمیتی وابستگی به ابزارهای امنیت سایبری خارجی را کاهش می‌دهند و به ملت‌ها اجازه می‌دهند در برابر تهدیدهای دیجیتال به طور مستقل دفاع کنند. تاب‌آوری اقتصادی: با پرورش صنایع هوش مصنوعی داخلی، کشورها بافرهایی در برابر شوک‌های زنجیره تأمین جهانی می‌سازند. تاب‌آوری اجتماعی: سیستم‌های هوش مصنوعی طراحی‌شده در زمینه‌های فرهنگی اعتماد و پذیرش را افزایش می‌دهند و جوامع را سازگارتر با تغییرات فناوری می‌کنند.

به طور خلاصه، حاکمیت هوش مصنوعی به عنوان یک سیاست بیمه استراتژیک عمل می‌کند—نه برای انزوای ملت‌ها، بلکه برای تجهیز آنها با ابزارهایی برای تحمل بحران‌ها در حالی که رقابتی باقی می‌مانند.

۷. حاکمیت هوش مصنوعی به عنوان راننده رقابت‌پذیری اقتصادی

فراتر از تاب‌آوری، حاکمیت هوش مصنوعی مستقیماً رقابت‌پذیری را افزایش می‌دهد:

مزیت نوآوری: کنترل داخلی بر داده‌ها و الگوریتم‌ها نوآوری را در بخش‌های حیاتی تسریع می‌کند. مدرنیزاسیون صنعتی: تولید، لجستیک و کشاورزی مبتنی بر هوش مصنوعی بهره‌وری و پتانسیل صادرات را افزایش می‌دهد. حفظ استعداد: اکوسیستم‌های حاکمیتی قوی متخصصان ماهر را محلی نگه می‌دارند و رقابت‌پذیری بلندمدت را سوخت‌رسانی می‌کنند. قدرت چانه‌زنی جهانی: کشورهایی با قابلیت‌های حاکمیت هوش مصنوعی از موقعیتی از قدرت در تجارت بین‌المللی و اتحادهای فناوری مذاکره می‌کنند.

۸. نگاهی به آینده: آینده حاکمیت هوش مصنوعی

مسیر پیش رو برای حاکمیت هوش مصنوعی در مورد رد جهانی‌سازی نیست بلکه در مورد تعادل وابستگی‌ها است. در دهه آینده، می‌توان انتظار داشت:

سرمایه‌گذاری‌های بیشتر در زیرساخت حاکمیت هوش مصنوعی و تولید تراشه. ظهور بلوک‌های هوش مصنوعی منطقه‌ای که منابع را جمع‌آوری می‌کنند در حالی که حاکمیت را حفظ می‌کنند. تأکید فزاینده بر حاکمیت اخلاقی و فرهنگی، تضمین اینکه هوش مصنوعی هنجارهای اجتماعی محلی را منعکس کند. رقابت رو به رشد بین ملت‌ها بر کنترل «ارتفاعات فرماندهی» هوش مصنوعی، شکل‌دهی اشکال جدیدی از دیپلماسی اقتصادی.

در نهایت، حاکمیت هوش مصنوعی یک لوکس نخواهد بود—این یک ضرورت برای ملت‌هایی خواهد بود که به دنبال تاب‌آوری و رقابت‌پذیری در جهانی پرتلاطم و مبتنی بر هوش مصنوعی هستند.

نتیجه‌گیری

حاکمیت هوش مصنوعی بیش از استقلال فناوری است؛ این یک دریچه استراتژیک به تاب‌آوری و رقابت‌پذیری اقتصادی است. در عصری که توسط عدم قطعیت جهانی، رقابت فناوری و تحول دیجیتال سریع تعریف می‌شود، ملت‌ها نمی‌توانند آینده خود را به بازیگران خارجی برون‌سپاری کنند. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت، پرورش استعداد، تضمین حاکمیت داده و هم‌ترازی هوش مصنوعی با ارزش‌های فرهنگی، کشورها می‌توانند هوش مصنوعی را از منبعی از آسیب‌پذیری به بنیادی از قدرت تبدیل کنند.

در حالی که سفر پیچیده است و نیازمند منابع قابل توجهی است، سهام نمی‌تواند بالاتر باشد. حاکمیت هوش مصنوعی نه تنها تعیین می‌کند که چه کسی در اقتصاد جهانی پیشرو است، بلکه چه کسی می‌تواند سازگار شود و شکوفا گردد زمانی که بحران بعدی ضربه می‌زند. این هم سپری در برابر اختلال و هم کاتالیزوری برای رفاه است.