استیکینگ (Staking) چیست؟
.
در فرآیند استیکینگ، شرکتکنندگان کوینهای خود را به قرارداد هوشمند پروتکل میسپارند و به اعتبارسنج (Validator) تبدیل میشوند. سپس، بسته به ساختار شبکه، هربار یک اعتبارسنج انتخاب میشود تا وظیفه تأیید تراکنشها، ایجاد بلاک و البته دریافت پاداش بلاک را برعهده بگیرد. بدیهیست که هر چه تعداد کوینهای متعهد شده بیشتر باشد، شانس انتخاب شدن به عنوان اعتبارسنج نیز افزایش مییابد
.
تفاوت استیکینگ با ماینینگ
برخلاف ماینینگ که در الگوریتم اثبات کار (Proof of Work) استفاده میشود و نیاز به قدرت محاسباتی بالا، دستگاههای ASIC قدرتمند و مصرف انرژی زیادی دارد، استیکینگ روشی سازگار با محیط زیست است که البته تا حدی تمرکززدایی شبکههای بلاکچین را هم کمتر میکند. در این روش، به جای حل معادلات پیچیده ریاضی، اعتبارسنجها براساس میزان دارایی که قفل کردهاند، انتخاب میشوند.
معیار
|
استیکینگ
|
ماینینگ
|
مکانیزم
|
اثبات سهام
|
اثبات کار
|
نحوه عملکرد
|
قفل کردن دارایی در قرارداد هوشمند یا کیف پول
|
حل مسائل ریاضی پیچیده با تجهیزات مخصوص
|
منابع مورد نیاز
|
ارز دیجیتال بلاکچین
|
تجهیزات ASIC، خنککننده، مزارع ماینینگ
|
پاداش
|
نسبت به تعداد و مدت زمان قفل شدن ارزها
|
به اولین ماینری که بلاکی را به زنجیره اضافه میکند
|
اثرات زیست محیطی
|
اثرات بسیار کم
|
مصرف برق بالا و اثرات زیاد
|
پیچیدگی فنی
|
نیاز به دانش متوسط
|
نیاز به دانش پیشرفته
|
امنیت و تمرکززدایی شبکه
|
متوسط
|
زیاد
|
ریسکها
|
کاهش قیمت ارز دیجیتال قفل شده، ریسکهای فنی
|
خرابی تجهیزات، افزایش سختی شبکه، افزایش قیمت برق
|
مثال
|
اتریوم ۲.۰، سولانا، کاردانو
|
بیت کوین، اتریوم ۱.۰
|
پروتکلهای اثبات سهام (Proof of Stake) و انواع آن
استیکینگ در واقع مفهومی است که ممکن است در انواع مختلف پروتکلهای اثبات سهام متفاوت باشد. حتی ممکن است هر بلاکچینی که معرفی میشود، سازوکار مخصوص به خود را داشته باشد. در ادامه برخی از شناختهشدهترین انواع الگوریتمهای اثبات سهام را آوردهایم:
- اثبات سهام خالص (Pure PoS): در این مدل، احتمال انتخاب شدن یک اعتبارسنج مستقیماً با تعداد کوینهایی که استیک کرده، متناسب است.
- اثبات سهام نمایندگی (Delegated PoS): در این سیستم، دارندگان کوین به نمایندگانی که وظیفه تأیید تراکنشها را بر عهده دارند، رأی میدهند.
- اثبات سهام اعتباری (Leased PoS): در این مدل، کاربران میتوانند کوینهای خود را به اعتبارسنجها “اجاره” دهند و در عوض، بخشی از پاداشها را دریافت کنند.
- اثبات سهام نقد (Liquid Proof of Stake): این نوع از الگوریتم که امکان لیکویید استیکینگ را امکانپذیر میکند، به کاربران اجازه میدهد در حالی که کوینهای استیک شده، همچنان از نقدینگی آنها استفاده کنند.
هر کدام از این انواع، مکانیزمهای خاص خود را برای انتخاب اعتبارسنجها و توزیع پاداشها دارند، اما همه آنها بر اساس اصل قفل کردن کوینها برای مشارکت در فعالیت و امنیت شبکه عمل میکنند.
استخر استیکینگ چیست؟
یکی از مفاهیمی که ارتباط نزدیکی با استیکینگ دارد؛ استخر استیکینگ (Staking Pool) است. استخر استیکینگ مکانیزمی است که در آن چندین دارنده توکن، داراییهای خود را به هم پیوسته و در یک استخر جمع میکنند تا شانس انتخاب برای تأیید تراکنشها و دریافت پاداش را افزایش دهند. این استخرها توسط اپراتورهای حرفهای مدیریت میشوند و به کاربران اجازه میدهند که حتی با مقادیر کم دارایی نیز در فرآیند استیکینگ شرکت کنند.
استخرهای استیکینگ با توزیع پاداشها به نسبت توکنهای استیک شده، به کاربران کمک میکنند تا از ارز دیجیتال خود درآمد ثابت داشته باشند. ایجاد و نگهداری یک استخر استیکینگ ، اکثرا نیازمند زمان و تجربه زیادی است. به همین دلیل، بسیاری از ارائهدهندگان استخرها، مقداری کارمزد از پاداشهای استیک دریافت میکنند و آن را در بین مشارکتکنندگان تقسیم میکنند.
در ضمن، بیشتر استخرهای استیکینگ یک سطح حداقلی برای مقدار توکنهای استیکشده تعیین میکنند که معمولاً کم است. برای همین، پیوستن به یک استخر استیکینگ برای افراد تازه کار، مناسبتر از استیکینگ فردی است. از طرفی پلتفرمهای لیکویید استیکینگ مثل پلتفرم لیدو دائو هم هستند که راهحلهای بسیار جذابی برای استیکینگ ارائه میدهند
.
مزایا و معایب استیکینگ
استیکینگ به عنوان جایگزین ماینینگ، مزایا و معایب خاص خود را دارد که قبل از شروع باید به آن توجه کنید. قبل از شروع بررسی این مزایا و معایب، باید توجه داشته باشید که هر بلاکچین اثبات سهامی که معرفی میشود، ممکن است ساختار متفاوت و درنتیجه مزایا و معایب متفاوتی داشته باشد.
مزایای استیکینگ
- کسب درآمد غیرفعال: استیکینگ روشی ساده برای کسب سود از داراییهای ارز دیجیتال است. نرخ بازدهی سالانه (APY) در این روش، میتواند به ۱۰٪ تا ۲۰٪ هم برسد.
- سازگاری با محیط زیست: همانطور که گفتیم، استیکینگ به انرژی زیادی نیاز ندارد و روشی سازگار با محیط زیست محسوب میشود.
- مشارکت در امنیت شبکه: با استیک کردن کوینها، همه میتوانند با حداقل سرمایه هم به حفظ امنیت بلاکچین کمک کنند و پاداش دریافت کنند.
- سهولت مشارکت: برای استیکینگ نیازی به تجهیزات خاص یا دانش فنی پیچیده نیست.
- نگهداری مالکیت: کوینهای استیک شده همچنان در مالکیت شما باقی میمانند و میتوانید پس از پایان دوره قفل، آنها را آزاد کنید.
- امکان لیکویید استیکینگ: با این قابلیت میتوانید دارایی استیک شده خود را خریدوفروش کنید و حتی آن را دوباره استیک کنید!
معایب و ریسکهای استیکینگ
- ضرر ناپایدار: ارزش ارزهای دیجیتال میتواند به سرعت کاهش یابد؛ بنابراین اگر قیمت ارز دیجیتالی که استیک کردهاید به شدت افت کند، ممکن است ضرر شما بیشتر از سود حاصل از استیکینگ باشد.
- دوره استیک زیاد: بسیاری از پروتکلهای استیکینگ، دورههای قفل اجباری دارند که طی آن نمیتوانید کوینهای خود را معامله کنید.
- ریسک فنی: اگر در فرآیند اعتبارسنجی اشتباهی رخ دهد یا شبکه دچار مشکل شود، ممکن است بخشی از دارایی استیک شده را از دست بدهید.
- پیچیدگیهای فنی: اگرچه استیکینگ نسبتاً ساده است، اما درک کامل مکانیزمهای آن و انتخاب بهترین گزینه برای استیکینگ میتواند برای افراد تازهکار چالشبرانگیز باشد.
- ریسکهای قانونی و نظارتی: با توجه به تغییرات مداوم در قوانین ارزهای دیجیتال، ممکن است در آینده محدودیتهایی برای Staking اعمال شود.
- ریسک طرف مقابل: اگر از پلتفرمهای ارائهدهنده استیکینگ استفاده میکنید؛ هک، سرقت یا فروپاشی پلتفرم هم ریسکهایی هستند که باید به آنها توجه کنید.
چگونه استیکینگ را شروع کنیم؟
تا به اینجا فهمیدیم که استیکینگ به دو روش فردی و اجتماعی (با استخر استیکینگ) انجام میشود. بااینکه استیکینگ با پلتفرمهای حوزه دیفای (امور مالی غیر متمرکز) به سادگی چند کلیک است، استیکینگ فردی کمی پیچیدهتر بوده و به دانش فنی کافی نیست دارد. در ادامه قصد داریم به آموزش استیکینگ به زبانی ساده بپردازیم.
انتخاب ارز دیجیتال مناسب برای استیکینگ
اولین قدم، انتخاب ارز دیجیتالی است که قصد استیک کردن آن را دارید. برخی از بهترین ارزهای دیجیتال برای استیکینگ عبارتند از:
- اتریوم (ETH): با انتقال به مکانیزم اثبات سهام، اتریوم به یکی از گزینههای اصلی برای استیکینگ تبدیل شده است.
- کاردانو (ADA): به رویکرد علمی و پایدار خود شناخته میشود و به گفته بسیاری از متخصصین، آینده بسیار خوبی پیش روی بلاکچین کاردانو است.
- پولکادات (DOT): امکان اتصال بلاکچینهای مختلف را فراهم میکند و میتواند به اینترنت بلاکچینها تبدیل شود. شبکه پولکادات یکی از بهترین گزینهها برای استیکینگ است.
- سولانا (SOL): شبکه بلاکچینی سولانا به سرعت بالا و کارمزد بسیار پایین خود معروف است و در سال ۲۰۲۳ توانست جهش خارقالعادهای را تجربه کند.
به غیر از موارد بالا، رمزارزهای دیگری هم وجود دارند که میتوانند با گزینه بسیار خوبی برای شروع استیکینگ باشند. بااینحال بهتر است قبل از شروع این کار، به خوبی تحقیق کنید و از اعتبار و ارزش توکن مطمئن شوید. همچنین مقدار بازده سالانه و مدت زمان استیک هم جزو موارد مهمی هستند که باید به آنها توجه کنید.
انتخاب کیف پول مناسب برای استیکینگ
پس از انتخاب ارز دیجیتال، باید یک کیف پول ارز دیجیتال سازگار با استیکینگ انتخاب کنید. اکثر کیف پولهای برتر مثل متامسک، تراست ولت و… از استیکینگ پشتیبانی میکنند؛ بنابراین انتخاب کیف پول چندان دشوار نخواهد بود. البته باید توجه داشته باشید که در استیکینگ آفلاین، میتوانید از کیف پولهای سختافزاری هم استفاده کنید؛ اگرچه این روش پیچیدگیها و ریسکهای بخصوص خود را دارد.
راهاندازی و شروع استیکینگ
پس از انتخاب کیف پول و انتقال ارزهای دیجیتال به آن، میتوانید فرآیند استیکینگ را شروع کنید:
- در کیف پول خود، گزینه استیکینگ را پیدا کنید.
- مقدار ارز دیجیتالی که میخواهید استیک کنید را مشخص کنید.
- اگر از استخر استیکینگ استفاده میکنید، یک استخر معتبر را انتخاب کنید.
- شرایط استیکینگ، از جمله دوره قفل و نرخ پاداش را با دقت بررسی کنید.
- فرآیند استیکینگ را تأیید کنید.
پلتفرمهای استیکینگ و صرافیها
خبر خوش این است که علاوه بر استیکینگ مستقیم از طریق کیف پول، میتوانید از خدمات استیکینگ صرافیها هم استفاده کنید و از پاداش بلاک شبکههای اثبات سهام بهره ببرید. این روزها اکثر صرافیهای متمرکز این خدمات را به کاربران خود ارائه میدهند، اما از آنجایی که دسترسی به این پلتفرمها برای کاربران ایرانی محدودیت دارد، صرافی بیت پین هم مانند بهترین پلتفرم معاملاتی جهان، خدمات استیکینگ برترین رمزارزهای بازار را ارائه میدهد.
نکات مهم استیکینگ
همانطور که گفتیم، استیکینگ روشی مناسب و هوشمندانه برای کسب سود از داراییهای کریپتویی است. بااینحال قبل از شروع استیکینگ باید به نکات مهمی توجه کنید تا بتوانید بیشترین سود را از این فرآیند دریافت کنید.
- نرخ بازدهی: نرخ بازدهی سالانه بالا ممکن است برای برخی پلتفرمها بالا باشد، اما ریسکهای این پلتفرمها بیشتر هم هستند.
- ارزهای ناشناخته: ممکن است برخی رمزارزها بازده سالانه بیش از ۲۰٪ ارائه دهند. اینگونه ارزها معمولاً پشتوانه خوبی ندارند و قیمت آنها به شدت ریزش خواهد کرد.
- دوره قفل شدن: مدت زمانی که ارز شما قفل میشود نباید به چندین ماه برسد. دورههای طولانی طبعاً سود بالاتری دارند، اما ریسک ریزش کوین آنها نیز بیشتر است.
- امنیت پلتفرم: حتماً قبل از واریز کوین یا اتصال کیف پول خود، از اعتبار پلتفرم استیکینگ مطمئن شوید. صرافی بیت پین به عنوان پلتفرم معتبر ایرانی، گزینهای امن و مطمئن برای شماست.
- نوسانات قیمت: سعی کنید قبل از خرید و استیک کوین، با تحلیل تکنیکال و فاندامنتال، بهترین موقعیت را انتخاب کنید.
- کارمزدها: برخی پلتفرمها ممکن است بازده جذابی داشته باشند، اما کارمزد آنها به حدی بالاست که درصد زیادی از سود شما را کم میکند.
لیکویید استیکینگ

لیکوییدیتی چیست؟
لیکوییدیتی یا همان نقدینگی به این اصل اشاره دارد که چگونه میتوان به خرید و فروش یک دارایی مالی، به عنوان مثال خرید ارز دیجیتال، پرداخت بدون اینکه بر قیمت آن تاثیر زیادی بگذارد. نقدینگی بالا به این معنی است که یک دارایی میتواند بهسرعت به پول نقد یا داراییهای دیگر با حداقل نوسانات قیمت تبدیل شود، در حالی که نقدینگی پایین برعکس آن را نشان میدهد. در زمینه ارزهای دیجیتال، نقدینگی بسیار مهم است زیرا بر سهولت خرید و فروش و ثبات کلی قیمت دارایی تاثیر میگذارد. داراییهایی با نقدشوندگی بالا عموما برای سرمایهگذاران جذابتر هستند چرا که ریسک در خرید و فروش یک ارز را کاهش و انعطافپذیری در سرمایهگذاری را فراهم میکنند.
لیکویید استیکینگ چیست و چگونه کار میکند؟

مفهوم لیکویید استیکینگ در فضاهای مالی از جمله ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز «DeFi» به این اصل اشاره دارد که ما میتوانیم داراییهای ارز دیجیتال خود را برای کسب پاداش و در عین حال با حفظ نقدینگی آنها، به اشتراک بگذاریم. این بدان معناست که حتی اگر داراییهایمان استیک و قفل شوند و در فرآیندهای امنیتی و اجماع شبکه شرکت کنیم، همچنان میتوانیم به ارزش معادل این داراییها دسترسی داشته باشیم و از آن استفاده کنیم، بدون اینکه منتظر پایان یافتن دوره قفلشدن داراییهای خود بمانیم. به بیان سادهتر، با استفاده از لیکویید استیکینگ، در هنگام مشارکت در فرآیند استیکینگ، میتوانیم به خرید و فروش و یا جابهجایی ارزهای استیکشده خود بپردازیم. این کار توسط توکنهای لیکویید استیکینگ که در ادامه با مفهوم آنها آشنا میشویم، انجام میشود.
توکن لیکویید استیکینگ (LST) چیست؟

در فرآیند لیکویید استیکینگ، توکن LST دریافت میکنیم که ارزشی معادل با داراییهای استیکشده در فرآیند لیکویید استیکینگ دارد.
توکن لیکویید استیکینگ یا همان «LST» یک توکن مشتقه است که ارزشی معادل با داراییهای استیکشده در فرآیند لیکویید استیکینگ دارد. این توکنها برای ارائه مزایای سهامداری، مانند کسب پاداش و حمایت از امنیت شبکه طراحی شدهاند، در حالی که نقدینگی را نیز فراهم میکنند؛ به این معنی که میتوان برای خرید و فروش و در برنامههای مالی غیرمتمرکز «DeFi» از آنها استفاده کرد.
مراحل لیکویید استیکینگ
در ادامه ۵ مرحله اصلی برای انجام و شروع فرآیند لیکویید استیکینگ به ترتیب ذکر شده است:
۱- انتخاب پروتکل
برای مشارکت در فرآیند لیکویید استیکینگ Liquid Staking ابتدا باید پروتکل مناسبی را برای این کار انتخاب کنیم. عواملی مانند داراییهای پشتیبانی شده، امنیت و شهرت را نیز باید در نظر داشته باشیم که با نیازها و ترجیحاتمان مطابقت داشته باشند. این فرآیند در پلتفرمهای متمرکز مانند بایننس و یا غیرمتمرکز که از قراردادهای هوشمند پشتیبانی میکنند قابل انجام است.
۲- انتخاب یک کیف پول سازگار
بعد از انتخاب پروتکل مورد نظرمان، باید یک کیف پول ارز دیجیتال انتخاب کنیم که با پروتکل انتخابی ما سازگار است. گزینه های رایج عبارتند از MetaMask، Trust Wallet و کیف پولهای سختافزاری مانند Ledger. لازم به ذکر است در این مرحله باید ارز مورد نظرمان را نیز در کیف پول خود موجود داشته باشیم.
۳- شروع فرآیند استیکینگ
در مرحله بعدی باید به وبسایت رسمی پروتکلی که برای لیکویید استیکینگ انتخاب کردهایم برویم و کیف پول خود را به آن متصل کنیم و گزینه «Stake» ،«Start Staking» یا عناوین مشابه را انتخاب کنیم.
۴- اشتراکگذاری ارزهای دیجیتال
پس از شروع فرآیند، باید مقدار ارز دیجیتالی که میخواهیم به اشتراک بگذاریم را وارد و تراکنش را از طریق کیف پول خود تایید کنیم.
۵- تبدیل توکنهای LST
پس از تایید تراکنش و شروع فرآیند لیکویید استیکینگ، پروتکل مورد نظر توکنهای لیکویید استیکینگ LST را برای کیف پول ما صادر میکند که برای حفظ نقدینگی میتوانیم LSTها را در صرافیهای ارزهای دیجیتال پشتیبانیشده معامله کنیم.
کاربردها و مزایای لیکویید استیکینگ
در ادامه ۲ کاربرد کلیدی و برجسته لیکویید استیکینگ آورده شده است:
۱- نقدینگی قفلنشده
زمانی که به روش سنتی توکنهای خود را در شبکهای مانند اتریوم قفل میکنیم، دیگر نمیتوانیم آنها را معامله کنیم یا به عنوان وثیقه از آن استفاده کنیم. در روش لیکویید استیکینگ، ارزش ذاتی توکن استیکشده ما در قالب توکنهای LST حفظ میشود و امکان معامله و استفاده از آنها به عنوان وثیقه در پروتکلهای DeFi را فراهم میشود.
۲- فرصتهای پاداش
استیکینگ به روش سنتی این فرصت را برای ما فراهم میکند که برای تایید تراکنشها پاداش دریافت کنیم. در روش Liquidity Staking ما میتوانیم به دریافت این جوایز ادامه دهیم و در عین حال با استفاده از توکن های LST، بازدهی بیشتری را در پروتکلهای مختلف DeFi کسب کنیم.
ل
لیکویید استیکینگ از چه روشهایی قابل انجام است؟

دو روش متمرکز و غیرمتمرکز برای انجام لیکویید استیکینگ وجود دارد.
لیکویید استیکینگ از طریق پلتفرمهای مختلفی به دو صورت متمرکز و غیرمتمرکز قابل انجام است که هر کدام ویژگیها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. درک تفاوتهای بین لیکویید استیکینگ متمرکز و غیرمتمرکز میتواند به ما کمک کند تا تصمیمگیری آگاهانهای در مورد اینکه کدام رویکرد به بهترین وجه با نیازهای ما مطابقت دارد، داشته باشیم.
لیکویید استیکینگ متمرکز (Centralized Liquid Staking)
در دنیای ارزهای دیجیتال کلمه متمرکز یا Centralized به نهاد یا گروهی اشاره دارد که به مدیریت و نظارت یک سیستم میپردازد. لیکویید استیکینگ متمرکز شامل استفاده از سرویسی است که توسط یک نهاد متمرکز ارائه میشود، مانند یک صرافی یا ارائهدهنده خدمات لیکویید استیکینگ، برای به اشتراک گذاشتن ارز دیجیتال از طرف کاربر. به بیان دیگر، کاربران داراییهای خود را نزد یک نهاد مرکزی سپرده میکنند و نگهبانی داراییهای خود را بر عهده آن مرکز میگذارند.
اغلب پلتفرمهای لیکویید استیکینگ به روش متمرکز، رابطهای کاربر پسندی را ارائه میدهند که برای کاربرانی که کمتر با مسائل فنی مربوط به این فرآیند آشنا هستند، آسانتر است. این پلتفرمها ممکن است تحت بازبینی قوانین نظارتی خاصی قرار داشته باشند که میتواند سطحی از امنیت را فراهم کند اما محدودیتهایی نیز ایجاد کند.
همچنین جوایز لیکویید استیکینگ توسط نهاد مرکزی ناظر بر فرآیند، مدیریت و توزیع میشود. کاربران اغلب جوایزی را در قالب توکنهای LST دریافت میکنند.
فواید لیکویید استیکینگ به روش متمرکز
از مزایای لیکویید استیکینگ به موارد کلیدی زیر میتوان اشاره کرد:
فواید
|
توضیحات
|
سادگی
|
استفاده آسانتر، با دستورالعملها و پشتیبانی واضح
|
امنیت
|
ممکن است اقدامات امنیتی و بیمه در برابر ضرر و زیان ارائه دهد
|
نقدشوندگی
|
دسترسی فوری به توکن LST اغلب با یک رابط ساده
|
معایب لیکویید استیکینگ به روش متمرکز
معایب این فرآیند نیز در ادامه ذکر شده است:
معایب
|
توضیحات
|
اعتماد
|
مستلزم اعتماد به قدرت مرکزی است.
|
کنترل
|
کاربران بر داراییهای خود کنترل ندارند.
|
صرافیهای متمرکز مانند بایننس، کوینبیس و کراکن خدمات مربوط به لیکویید استیکینگ به روش متمرکز را ارائه میدهند. همچنین ارائهدهندگان خدمات سهامداری مانند Lido در صرافیهای متمرکز نیز چنین خدماتی را برای کاربران فراهم میکنند.
لیکویید استیکینگ غیرمتمرکز (Decentralized Liquid Staking)
برخلاف واژه متمرکز که پیشتر با آن آشنا شدیم، در روش غیرمتمرکز، سیستمها، برنامهها و پروتکلها بدون دخالت یک مرجع مرکزی عمل میکنند. تمرکززدایی یکی از اصلیترین پایههای فناوری بلاکچین و ارزهای دیجیتال است و لیکویید استیکینگ به روش غیرمتمرکز شامل استیک کردن داراییها بهطور مستقیم در شبکه بلاکچین از طریق پلتفرمها یا پروتکلهای غیرمتمرکز است که توکنهای LST را بدون نظارت از یک مرجع مرکزی صادر میکند.
فواید لیکویید استیکینگ به روش غیرمتمرکز
از کلیدیترین فواید روش غیرمتمرکز میتوان به موارد زیر پرداخت:
فواید
|
توضیحات
|
کنترل مستقیم
|
کاربران کنترل مستقیم بر داراییهای خود از طریق پروتکلهای غیرمتمرکز را دارند.
|
عدم نیاز به اعتماد
|
نیاز به اعتماد به یک گروه یا واحد خاص را کاهش میدهد.
|
شفافیت
|
تمامی فرآیندها در بلاکچین شفاف و قابل تایید هستند.
|
معایب لیکویید استیکینگ به روش غیرمتمرکز
در کنار مزایای برجسته خود، لیکویید استیکینگ به روش غیرمتمرکز چالشهایی را نیز به همراه دارد از جمله:
معایب
|
توضیحات
|
پیچیدگی
|
به سطح بالاتری از دانش فنی نیاز دارد.
|
ریسک
|
برابر اشکالات و هکهای قراردادهای هوشمند آسیب پذیر است
|
پشتیبانی
|
پشتیبانی مشتری در مقایسه با سیستمعاملهای متمرکز محدودتر است.
|